Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là một trong những rối loạn phát triển thần kinh phổ biến ở trẻ em, gây ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng học tập, giao tiếp và hành vi xã hội. Tuy nhiên, nhiều phụ huynh vẫn còn nhầm lẫn giữa ADHD với sự hiếu động thông thường của trẻ, dẫn đến việc phát hiện và can thiệp chậm trễ.
Vậy làm sao để nhận biết đâu là biểu hiện bình thường, đâu là dấu hiệu của ADHD? Hãy cùng tìm hiểu các tiêu chí chẩn đoán dựa theo DSM-IV (Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê các Rối loạn Tâm thần – phiên bản IV), được nhiều chuyên gia tâm lý và bác sĩ nhi khoa sử dụng trên toàn thế giới.
ADHD bao gồm 3 nhóm biểu hiện chính:
- Thiếu tập trung (Inattention)
- Tăng động (Hyperactivity)
- Bốc đồng (Impulsivity)
1. Thiếu tập trung – không chỉ là “hay quên”
Một đứa trẻ có biểu hiện thiếu tập trung nếu có từ 6 dấu hiệu trở lên dưới đây, kéo dài ít nhất 6 tháng và gây ảnh hưởng đến hoạt động học tập, xã hội:
- Dễ bị xao nhãng bởi các yếu tố xung quanh.
- Thường xuyên mắc lỗi do bất cẩn trong học tập hoặc hoạt động hằng ngày.
- Khó duy trì sự chú ý trong thời gian dài (nghe giảng, làm bài tập, chơi trò chơi có luật lệ…).
- Không chú ý khi người khác đang nói, dễ “lơ đãng”.
- Không hoàn thành nhiệm vụ hoặc bài tập, thường bỏ dở giữa chừng.
- Khó tổ chức, sắp xếp công việc hoặc hoạt động cá nhân.
- Né tránh những việc đòi hỏi sự tập trung lâu dài như làm bài, đọc sách.
- Hay làm mất đồ (bút, sách, đồ chơi, tài liệu…).
- Quên việc hằng ngày (quên mang bài, quên nhiệm vụ được giao…).
2. Tăng động – hoạt động quá mức, không kiểm soát
Nếu trẻ có từ 6 dấu hiệu trở lên dưới đây trong ít nhất 6 tháng, rất có thể là biểu hiện tăng động:
- Hay lắc lư, ngọ nguậy tay chân khi ngồi.
- Rời khỏi chỗ ngồi khi chưa được cho phép (trong lớp học, bàn ăn…).
- Chạy nhảy hoặc trèo lên đồ vật trong những tình huống không phù hợp.
- Khó giữ yên lặng khi chơi hoặc tham gia hoạt động.
- Luôn hoạt động, như thể “được gắn động cơ”.
- Nói chuyện liên tục, khó ngừng lại khi đã bắt đầu.
3. Bốc đồng – hành động không suy nghĩ trước
Trẻ bốc đồng thường có ít nhất 1 trong 4 dấu hiệu sau, và gây cản trở trong học tập, sinh hoạt hằng ngày:
- Trả lời trước khi người lớn nói hết câu hỏi.
- Khó chờ đợi đến lượt mình (xếp hàng, chơi trò chơi…).
- Hay ngắt lời, chen ngang vào câu chuyện của người khác.
- Gây rối trong lớp học, buột miệng phát biểu không đúng lúc.
Một số lưu ý trong việc nhận diện:
- Các biểu hiện này phải xuất hiện trước 7 tuổi (theo DSM-IV) và tồn tại trên nhiều môi trường như ở nhà, ở trường, trong các hoạt động xã hội.
- Triệu chứng phải ảnh hưởng rõ rệt đến học tập, quan hệ xã hội hoặc công việc thường ngày của trẻ.
- Không phải mọi trẻ có hành vi tăng động đều là ADHD – việc chẩn đoán cần do chuyên gia đánh giá, không nên tự suy đoán.
Phụ huynh cần làm gì khi nghi ngờ con có biểu hiện ADHD?
- Ghi chú lại hành vi của trẻ trong các tình huống cụ thể, có thể chia theo ba nhóm triệu chứng.
- Đưa trẻ đến trung tâm can thiệp sớm, cơ sở y tế chuyên khoa tâm lý – nhi khoa để đánh giá toàn diện.
- Phối hợp với giáo viên và chuyên viên can thiệp để xây dựng chương trình hỗ trợ phù hợp với khả năng của trẻ.
- Tăng cường hoạt động thể chất điều hoà năng lượng, đồng thời hướng dẫn trẻ học kỹ năng kiểm soát cảm xúc.
- Tham gia các lớp dành cho phụ huynh có con ADHD để hiểu và đồng hành đúng cách.
Lời kết:
Phát hiện sớm và hiểu đúng về ADHD chính là bước khởi đầu để mở ra cơ hội phát triển tích cực cho trẻ. ADHD không phải là “tật xấu” hay “thiếu giáo dục” – đó là một rối loạn thần kinh cần sự thấu hiểu, kiên nhẫn và can thiệp đúng lúc. Với sự đồng hành từ gia đình, nhà trường và chuyên gia, trẻ hoàn toàn có thể học tập tốt, hoà nhập và phát triển đúng với tiềm năng vốn có của mình.