Khi trẻ có dấu hiệu chậm nói, rối loạn phổ tự kỷ (ASD), tăng động giảm chú ý (ADHD) hay chậm phát triển, hầu hết phụ huynh đều được khuyến khích cho con can thiệp sớm. Tuy nhiên, một trong những băn khoăn phổ biến nhất là: nên chọn can thiệp tại nhà hay tại trung tâm? Mỗi mô hình đều có ưu điểm và hạn chế riêng. Việc hiểu rõ điểm khác biệt giữa hai hình thức này sẽ giúp phụ huynh lựa chọn phương án phù hợp nhất với con và điều kiện của gia đình.
1. Can thiệp tại trung tâm – chuyên sâu và có môi trường tập thể
Ưu điểm:
- Đội ngũ chuyên môn bài bản: Trung tâm thường có đội ngũ chuyên gia như giáo viên đặc biệt, nhà tâm lý học, ngôn ngữ trị liệu, hoạt động trị liệu… được đào tạo bài bản, có kinh nghiệm làm việc với nhiều mức độ rối loạn khác nhau.
- Môi trường trị liệu chuyên biệt: Trẻ được học tập trong không gian được thiết kế đặc biệt, với giáo cụ, tài liệu và công cụ hỗ trợ phù hợp theo từng mục tiêu phát triển.
- Phát triển kỹ năng xã hội: Khi học cùng các bạn khác, trẻ có nhiều cơ hội để luyện tập các kỹ năng giao tiếp, chia sẻ, chờ đợi đến lượt, hợp tác… Đây là yếu tố rất quan trọng, đặc biệt với trẻ tự kỷ – nhóm thường gặp khó khăn trong tương tác xã hội.
- Lịch trình rõ ràng: Trẻ có thời gian biểu học tập cố định, dễ hình thành thói quen tốt, nhất quán trong hoạt động.
Hạn chế:
- Di chuyển bất tiện: Với các gia đình ở xa, việc đưa đón hằng ngày có thể gây mệt mỏi và mất thời gian.
- Ít cá nhân hóa: Dù chương trình có điều chỉnh, nhưng giáo viên tại trung tâm thường không thể dành toàn bộ thời gian chỉ cho một trẻ, dẫn đến một số trường hợp bị “trôi theo nhóm”.
- Khó áp dụng vào cuộc sống thực tế: Một số kỹ năng trẻ học được ở trung tâm có thể chưa được chuyển hóa linh hoạt về môi trường gia đình nếu không có sự hướng dẫn thêm cho phụ huynh.
2. Can thiệp tại nhà – gần gũi, linh hoạt, có phụ huynh đồng hành
Ưu điểm:
- Cá nhân hóa 100%: Toàn bộ buổi can thiệp tại nhà được thiết kế riêng cho trẻ, chuyên gia có thể quan sát môi trường sống, thói quen, hành vi để điều chỉnh chương trình phù hợp thực tế.
- Trẻ thoải mái, dễ hợp tác: Can thiệp tại nhà giúp giảm lo âu, nhất là với những trẻ nhạy cảm với môi trường mới. Trẻ học trong không gian quen thuộc nên thường hợp tác hơn.
- Cha mẹ học được cách hỗ trợ con: Phụ huynh có cơ hội quan sát trực tiếp buổi can thiệp, đặt câu hỏi, thực hành cùng chuyên gia và tiếp tục áp dụng trong sinh hoạt hằng ngày.
- Lồng ghép kỹ năng vào đời sống: Trẻ được học các kỹ năng gắn với bối cảnh thực như: xin ăn, mặc đồ, dọn đồ chơi, nói lời cảm ơn với người thân… giúp khả năng “tổng quát hóa” (ứng dụng kỹ năng vào thực tế) cao hơn.
Hạn chế:
- Phụ thuộc vào chuyên gia: Hiệu quả cao khi chuyên gia có năng lực và phụ huynh tích cực phối hợp. Nếu chuyên gia thiếu kinh nghiệm hoặc gia đình chưa chủ động, kết quả sẽ không rõ rệt.
- Thiếu môi trường xã hội: Trẻ có thể ít cơ hội tương tác với bạn bè cùng trang lứa, làm giảm sự phát triển kỹ năng xã hội nếu không được bổ sung bằng các hoạt động nhóm hoặc đi học mầm non.
- Yêu cầu sự cam kết từ phụ huynh: Can thiệp tại nhà đòi hỏi cha mẹ phải dành thời gian, theo dõi tiến trình và thực sự đồng hành cùng con.
So sánh tổng quan:
|
Tiêu chí |
Can thiệp tại trung tâm |
Can thiệp tại nhà |
|
Chuyên môn |
Đa chuyên gia, theo quy trình |
1:1 với chuyên gia, linh hoạt |
|
Cá nhân hóa |
Có, nhưng chia thời gian theo nhóm |
Rất cao, tập trung 100% vào trẻ |
|
Phụ huynh được tham gia |
Ít hoặc gián tiếp |
Tham gia trực tiếp, được hướng dẫn |
|
Tính xã hội |
Cao (có bạn học chung) |
Thấp, cần bổ sung từ bên ngoài |
|
Chi phí |
Thường cao hơn, dài hạn |
Tùy theo tần suất và chuyên gia |
|
Tính ứng dụng đời sống |
Trung bình, cần hướng dẫn thêm |
Cao, học trong chính ngữ cảnh thực |
Vậy nên chọn hình thức nào?
Không có hình thức nào là “tốt nhất cho tất cả”, mà điều quan trọng là phù hợp với điều kiện gia đình, nhu cầu và tính cách của trẻ.
- Nếu trẻ cần phát triển kỹ năng xã hội, đã quen làm việc nhóm, hoặc cần môi trường chuyên biệt – trung tâm có thể là lựa chọn phù hợp.
- Nếu trẻ mới bắt đầu can thiệp, còn e ngại môi trường lạ, hoặc gia đình muốn được hướng dẫn trực tiếp – can thiệp tại nhà sẽ là bước khởi đầu lý tưởng.
- Trong nhiều trường hợp, kết hợp cả hai (học tại trung tâm vài buổi/tuần + thực hành tại nhà cùng chuyên gia hoặc phụ huynh) sẽ mang lại hiệu quả tối ưu.
Lời kết
Mỗi đứa trẻ là một hành trình riêng biệt. Điều quan trọng không nằm ở việc “nên can thiệp ở đâu”, mà là ai đang đồng hành cùng con mỗi ngày, phương pháp có phù hợp, và mức độ kiên trì của người lớn. Dù tại nhà hay tại trung tâm, khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa chuyên gia và gia đình, trẻ sẽ có cơ hội phát triển tốt nhất theo cách của riêng mình.