Trong quá trình nuôi dạy con, nhiều bậc phụ huynh không tránh khỏi lo lắng khi thấy con chậm nói, thiếu tập trung hoặc có những hành vi “khác thường”. Tuy nhiên, do thiếu kiến thức chuyên môn, rất nhiều trường hợp hiểu sai về tình trạng của con, dẫn đến can thiệp sai hướng hoặc bỏ lỡ giai đoạn vàng để hỗ trợ phát triển cho trẻ.
1. Chậm nói, chậm phát triển và rối loạn phổ tự kỷ – Không phải chỉ là “nói muộn”
Nhiều phụ huynh cho rằng việc con chậm nói chỉ là do “chưa tới tuổi”, “con trai thường nói muộn”, hoặc vì “xem Ipad nhiều quá nên lười nói”. Thực tế, chậm nói đơn thuần có thể chỉ là một phần rất nhỏ của vấn đề. Trong nhiều trường hợp, chậm nói là biểu hiện sớm của chậm phát triển toàn diện hoặc rối loạn phổ tự kỷ (ASD) – những tình trạng cần được đánh giá và can thiệp chuyên sâu.
Điểm khác biệt chính nằm ở kỹ năng giao tiếp và tương tác xã hội. Trẻ chậm nói đơn thuần vẫn hiểu lời nói, vẫn có phản ứng cảm xúc, ánh mắt giao tiếp và khả năng bắt chước. Ngược lại, trẻ thuộc phổ tự kỷ thường thiếu giao tiếp bằng mắt, khó kết nối với người khác, ít cử chỉ hoặc không thể hiện cảm xúc rõ ràng.
Nếu chỉ đơn thuần nghĩ rằng “con sẽ tự nói được khi lớn”, cha mẹ có thể bỏ lỡ giai đoạn vàng (từ 18 tháng đến 3 tuổi) – thời điểm hiệu quả nhất để can thiệp giúp trẻ cải thiện khả năng phát triển.
Khuyến nghị: Khi trẻ có dấu hiệu chậm nói, cha mẹ nên đưa con đến các trung tâm đánh giá phát triển uy tín để được sàng lọc và tư vấn đúng hướng. Việc phân biệt rõ giữa chậm nói đơn thuần, chậm phát triển và tự kỷ là rất quan trọng để xây dựng lộ trình hỗ trợ phù hợp.
2. Trẻ tăng động giảm chú ý (ADHD) có phải là “nghịch quá mức”?
Không ít phụ huynh khi thấy con hiếu động, chạy nhảy không ngừng, thường bị nhắc nhở ở trường… sẽ gắn mác con là “nghịch ngợm”, “khó dạy” hay “bướng bỉnh”. Tuy nhiên, điều này có thể là biểu hiện của tăng động giảm chú ý (ADHD) – một rối loạn phát triển thần kinh có ảnh hưởng sâu sắc đến học tập, cảm xúc và các mối quan hệ xã hội.
Phân biệt “nghịch quá mức” và ADHD
- Nghịch quá mức: Trẻ vẫn có khả năng tập trung khi hứng thú, biết điều chỉnh hành vi khi được nhắc nhở, và có khả năng kiểm soát bản thân trong các tình huống cần thiết.
- ADHD: Trẻ thường khó duy trì sự tập trung, dễ bị phân tâm, hành động bốc đồng, không kiểm soát được sự hiếu động dù đã bị nhắc nhở. Hành vi này lặp lại liên tục trong nhiều môi trường (ở nhà, ở trường, nơi công cộng).
Tác động của ADHD đến học tập và mối quan hệ
Trẻ ADHD dễ gặp khó khăn trong việc hoàn thành bài tập, ghi nhớ hướng dẫn, và kiểm soát cảm xúc. Trẻ cũng có thể gặp vấn đề trong việc thiết lập mối quan hệ bạn bè vì bị hiểu lầm là “phá phách” hoặc “không biết cư xử”. Nếu không được hỗ trợ sớm, trẻ có nguy cơ bị cô lập xã hội hoặc tự ti kéo dài.
Cha mẹ nên làm gì khi nghi ngờ trẻ bị ADHD?
- Đưa trẻ đi đánh giá tại các trung tâm chuyên môn có chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ nhi khoa phát triển để xác định chính xác.
- Can thiệp hành vi: Thông qua các chương trình trị liệu hành vi, dạy trẻ kỹ năng tập trung, quản lý cảm xúc.
- Tạo môi trường có cấu trúc rõ ràng: Lập thời gian biểu, hướng dẫn cụ thể từng bước, tránh để trẻ tiếp xúc với quá nhiều kích thích cùng lúc.
- Bài tập vận động phù hợp: Cho trẻ chơi thể thao nhẹ, các bài tập thăng bằng, yoga cho trẻ em… giúp giảm năng lượng dư thừa và cải thiện khả năng kiểm soát cơ thể.
- Phối hợp chặt chẽ giữa gia đình và nhà trường, cùng nhau xây dựng kế hoạch hỗ trợ cá nhân cho trẻ.
Lời kết:
Việc nhầm lẫn giữa các dấu hiệu phát triển của trẻ là điều dễ hiểu – nhưng sẽ trở nên nguy hiểm nếu kéo dài. Điều quan trọng là cha mẹ cần tỉnh táo, tìm hiểu kỹ lưỡng và không phủ nhận dấu hiệu bất thường của con. Đưa trẻ đến đúng nơi, đúng thời điểm, và đồng hành một cách tích cực sẽ là chìa khóa mở ra cơ hội để con phát triển toàn diện và hạnh phúc.